Οι ιστορικοί παραδέχονται ότι από το 1900 π. Χ. τρία ελληνικά φύλα οι Αθαμάνες, οι Βοιωτοί και οι Θεσσαλοί παίρνουν θέση γεωγραφικά και διαλεκτολογικά (γλωσσικά) ενδιάμεση μεταξύ των αιολικών φύλων της Θεσσαλίας και των δυτικών φύλων της Ηπείρου. Οι Αθαμάνες, που παρέμειναν στον Ορχομενό μετά το 1200 π. Χ. όταν θρακικά φύλα εισέβαλαν στη Βοιωτία συμπτύχθηκαν στην Αττική και από εκεί πέρασαν στην Ιωνία.
Ο Εκαταίος και ο Στράβωνας είχαν χαρακτηρίσει τους Αθαμάνες ως βαρβάρους, χωρίς να το στηρίζουν πουθενά. Αντίθετα οι ίδιοι οι Αθαμάνες είχαν ελληνική συνείδηση. Αυτό φαίνεται από περικοπή επιστολής που είχαν στείλει το 205 π.Χ, οι βασιλείς των ΑθαμάνωνΘεόδωρος και Αμύνανδρος στους Τήιους (Οι Τήιοι ήταν κάτοικοι της πόλης Τέω της Μικράς Ασίας κι όταν οι Πέρσες κατέλαβαν την πατρίδα τους έφυγαν και ήλθαν στα Άβδηρα και εγκαταστάθηκαν εκεί). Τους έγραφαν οι Αθαμάνες: «Και τούτο πράσσομεν και δια το προς άπαντας τους Έλληνας οικείους έχοντας τυγχάνειν, υπαρχούσης ημίν συγγενείας προς αυτόν τον αρχηγό της κοινής προσηγορίας των Ελλήνων». Δηλαδή: Και αυτό θα το κάνουμε, γιατί με όλους τους Έλληνες είμαστε φίλοι και έχουμε συγγένεια με τον αρχηγό της κοινής φωνής όλων των Ελλήνων.
Ο Πλάτωνας αναφέρει τους Αθαμάνες ως αληθινούς Έλληνες. Ο χρονογράφος Μίνωας του 3ου π.χ. αιώνα αναφέρει ότι οι Αθαμάνες θυσιάζουν όπως όλοι οι άλλοι Έλληνες αφού και αυτοί είναι Έλληνες.
Επιστήμονες αναφέρουν ότι την κλασική περίοδο, όπου στην υπόλοιπη Ελλάδα οι ρόλοι των δυο φύλων είχαν αλλάξει, οι Αθαμάνες ζώντας για αιώνες στα βουνά δεν εγκατέλειψαν το αρχικό στάδιο κατανομής των εργασιών μεταξύ των δύο φύλων. Οι γυναίκες ασχολούνταν με τη γεωργία και την παρασκευή της τροφής (άλεσμα σίτου, παρασκευή ψωμιού και τροφής) και κατασκευή ρούχων με την επεξεργασία των μαλλιών. Ενώ οι άντρες ασχολούνταν με την κτηνοτροφία και το κυνήγι. Τον 5ο αιώνα π.Χ. οι Αθαμάνες διατήρησαν αρχαϊκούς τρόπους οικονομίας, διαβίωσης και παραδοσιακής δομής της πολιτείας ως φυλετικού κράτους. Πάντως είναι εξακριβωμένο ότι συνέστησαν κοινό των Αθαμάνων και δεν συμμετείχαν σε άλλα κοινά (Θεσσαλών-Αιτωλών, Ηπειρωτών). Πήραν μέρος στον ιερό πόλεμο των Μακεδόνων κατά των Φωκέων.
Συμμετείχαν στην άδοξη εκστρατεία του Πύρρου κατά της Ρώμης. Ας δούμε όμως λεπτομέρειες από τις ιστορικές στιγμές των Αθαμάνων.
Το 366 π.Χ, σε Αμφικτιονία στις Θερμοπύλες, που συγκάλεσαν οι Βοιωτοί με τους Θεσσαλούς, υπήρχαν και απεσταλμένοι των Δωριαίων της Στερεάς (Λοκροί,-Αινιάνες- Μαλιαίοι-Αχαιοί της Φθιώτιδας, Δόλοπες, Μάγνητες, Περραιβοί). Οι Αθαμάνες καίτοι δεν ήταν μέλη της αμφικτιονίας παραβρέθηκαν, δήλωσαν συμμετοχή στον πόλεμο κατά των Φωκέων. Οι Φωκείς συγκέντρωσαν 10.000 οπλίτες και για να ανταποκριθούν στα τεράστια έξοδά της συντήρησης τόσο μεγάλης στρατιωτικής δύναμης πήραν δια της βίας δάνεια από το ιερό των Δελφών. Οι αντίπαλοί τους αυτό το θεώρησαν ιεροσυλία. Σε μάχη στις Θερμοπύλες οι Φωκείς νίκησαν τους Θεσσαλούς με τους συμμάχους τους (6.000 οπλίτες). Οι Βοιωτοί κοντά στον Παρνασσό νίκησαν τους Φωκείς. Τότε οι Μακεδόνες με τον βασιλιά τους Φίλιππο τον Γ΄ επενέβησαν υπέρ των Θεσσαλών αλλά στο τέλος νικήθηκαν από τους Φωκείς.
Το 395 π.Χ. Οι Βοιωτοί με αρχηγό τον Ισμηνία απέσπασαν από τους Σπαρτιάτες τους Αινιάνες και τους Αθαμάνες και τους προσάρτησαν στην αντιλακωνική συμμαχία.
Το 323 π. Χ. Έφτασε στην Ελλάδα η θλιβερή είδηση του θανάτου του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Αμέσως οι Αθηναίοι ξεσηκώθηκαν και άρχισαν προετοιμασίες, να διώξουν τις Μακεδονικές φρουρές και να κυριέψουν πάλι τις αποικίες τους. Έστειλαν πρέσβεις σε πολλές παλιές τους συμμάχους ζητώντας την επανασύνδεση της συμμαχίας τους. Απροθυμία να τους ακολουθήσουν έδειξαν πολλές πόλεις κι ανάμεσά τους οι Θεσσαλοί και οι Αθαμάνες αντίθετα οι ηπειρώτες Μολοσσοί εντάχθηκαν στη συμμαχία των Αθηναίων.
Το 279 π.Χ. Οι Αθαμάνες συμμετείχαν στη μεγάλη εκστρατεία του βασιλιά της Ηπείρου Πύρρου κατά της Ρώμης. Παρατάχθηκαν οι δυο στρατοί σε διάταξη μάχης στην πεδιάδα του Άσκλου στην κεντρική Ιταλία. Οι Αθαμάνες με τους Ακαρνάνες κατείχαν το αριστερό της φάλαγγας. Ο Πύρρος κατατρόπωσε τους Ρωμαίους που άφησαν στο πεδίο της μάχης 6.000 νεκρούς και οι Έλληνες 3.500 νεκρούς. Καίτοι νίκησαν αναγκάστηκαν όμως να επιστρέψουν στη χώρα τους.
Το 231 π.Χ, Μετά το θάνατο του Πύρρου στο Άργος από την κεραμίδα της Αργίτισσας, οι Ηπειρώτες κατάργησαν τη βασιλεία και δημιούργησαν το κοινό των Ηπειρωτών στην πόλη Φοινίκη. Σε αυτό το κοινό κλήθηκαν να μετάσχουν και οι Αθαμάνες οι οποίοι δήλωσαν ότι αποτελούν ανεξάρτητο κράτος με κληρονομικό βασιλιά.
Το 218 π.Χ, ο Βασιλιάς της Μακεδονίας Φίλιππος ο Ε’ οργάνωσε σε συμμαχία πολλές Ελληνικές πόλεις εναντίον των Ρωμαίων. Σε αυτή τη συμμαχία συμμετείχαν και οι Αθαμάνες. Αντίθετα οι Αθηναίοι πήγαν με τους Ρωμαίους.
Το 199 π.Χ, Έγινε έκτακτη σύγκλιση της συμμαχίας Αιτωλών-Ακαρνάνων- Αθαμάνων και Μακεδόνων. Εκεί πήγαν και πρέσβεις των Αθηναίων. Ο εκπρόσωπος των Μακεδόνων μίλησε κατά των Ρωμαίων και καλούσε όλους τους Έλληνες, για να αντιμετωπίσουν την μεγάλη απειλή από τη Δύση. Οι πρέσβεις των Αθηνών μίλησαν με κολακευτικά λόγια για τους Ρωμαίους. Μαζί τους τώρα ήταν οι Αθαμάνες, Ρόδιοι, Περγαμηνοί κ. ά. Οι οποίοι περιέγραψαν με τα μελανότερα χρώματα την καταστροφική μανία του Φιλίππου Ε΄ που ισοπεδώνει όποια πόλη δεν συμμαχεί μαζί του. Οι Ρωμαίοι στήριζαν τις επιχειρήσεις τους κατά των Μακεδόνων στη βοήθεια των Ιλλυρίων (Αλβανών) δυτικά και των Δαρδάνων (αρχαίων Σκοπιανών) από το Βορρά σαν φοβερό αντιπερισπασμό, αλλά και στους Αθαμάνες, που με ληστρικές επιδρομές τους στη Θεσσαλία καταστρέφανε τις πηγές ανεφοδιασμού των Μακεδόνων.
Το 198 π.Χ. Ο Φίλιππος Ε΄ αναχαίτισε νικηφόρα τους Αιτωλούς και τους Αθαμάνες στη Θεσσαλία, αλλά και τους Ιλλυρίους δυτικά και Δαρδάνους στα βόρεια σύνορά του. Αλλά σε μάχη στον Αώο ποταμό με τους Ρωμαίους νικήθηκε και γλίτωσε χάρη στη γενναιότητα των Μακεδόνων του. Κατέβητε από την Ήπειρο στη Θεσσαλία Τρίκαλα-Λάρισα καταστρέφοντας χωριά των Αθαμάνων συμμάχων των Ρωμαίων. Πολλούς κατοίκους των φιλικών θεσσαλικών πόλεων μετέφερε σε ασφαλή μέρη, για να μην πέσουν στα χέρια των Αιτωλών και των Αθαμάνων. Τότε οι Αιτωλοί εισέβαλαν στον σημερινό νομό Καρδίτσας, ερήμωσαν την ύπαιθρο και κυρίεψαν τους Γόμφους και άνοιξαν ελεύθερη δίοδο για τους φίλους τους Ρωμαίους
ΤΟ 192 π.Χ. ο Βασιλιάς Αντίοχος από την Ασία ως στρατηγός -Αυτοκράτορας φίλος των Μακεδόνων ήλθε με τα καράβια του στη Θεσσαλία να πολεμήσει κατά των Ρωμαίων. Τότε πήγαν και δήλωσαν φιλία μαζί του, Αιτωλοί-Βοιωτοί, Αχαιοί και Αθαμάνες. Του είπαν ότι τάσσονται στο πλευρό του για πόλεμο κατά των Ρωμαίων.
Το 190 π.Χ. Οι Αιτωλοί είχαν αρχίσει πολεμικές επιχειρήσεις στη Δολοπία και την Απεραντία, για να τις αποσπάσουν από τον Φίλιππο και να τις εντάξουν στην συμπολιτεία τους. Την ίδια εποχή ο βασιλιάς των Αθαμάνων Αμύνανδρος πέτυχε με τη βοήθεια των Αιτωλών να διώξει τις μακεδονικές φρουρές και ελευθέρωσε τέσσερες μεγάλες πόλεις: την Ηράκλεια, την Τριφυλλία ,τη Θεοδωρία, την Αργιθέα και όλες τις υπόλοιπες περιοχές της χώρας του. Ο Φίλιππος Ε’ με ισχυρό στρατό προσπάθησε να ανακαταλάβει την Αργιθέα αλλά υποχώρησε με μεγάλες απώλειες από αιφνιδιαστική επίθεση Αθαμάνων και Αιτωλικών τμημάτων. Οι Αιτωλοί ενθαρρύνθηκαν από αυτή την επιτυχία και με το στρατηγό Νίκανδρο κυρίεψαν την Aμφιλοχία, την Απεραντία και τέλος τη Δολοπία.
Το 185 π.Χ. Ο Φίλιππος Ε’ κατάφερε να αναδιοργανώσει το Μακεδονικό κράτος. Η Θεσσαλική συμπολιτεία, που κυριαρχούσε μέχρι το Θαυμακό, την Ξυνιάδα και τη Λαμία και συμμετείχαν η Περρωβία, η Τρίκκη, η Φαλώρια, οι Γόμφοι, η Λάρισα, η Μαγνησία, η Δολοπία, Αιτωλία και Αθαμανία, έστειλαν πρέσβεις μαζί με την Αθήνα στη σύγκλητο της Ρώμης και κατηγόρησαν τον Φίλιππο ότι τους καταπιέζει. Η Ρώμη τότε έστειλε εκπροσώπους της.
Στα Τέμπη συναντήθηκαν ο Φίλιππος ο Ε΄, οι πρέσβεις της Ρώμης και οι κατήγοροι του Φιλίππου Θεσσαλοί, Περραιβοί και Αθαμάνες, οι οποίοι με σκληρά λόγια κατασυκοφάντησαν τους Μακεδόνες ως κακούς γείτονες και κατακτητές. Ο Φίλιππος ανταπέδωσε τις κατηγορίες για ανομίες των κατηγόρων του. Τους κατηγόρησε ότι παραχώρησαν τη Μενελαϊδα στη Δολοπία κατέλαβαν την Ξενία καίτοι ήταν Αιτωλική πόλη, όπως και την Παραχελιώτιδα και την έδωσαν στους άπληστους Αθαμάνες. Παρομοίωσε τους Θεσσαλούς σαν απελευθερωμένους δούλους, που βρίζουν τους κυρίους τους, που τους χάρισαν την ελευθερία τους αντί να τους ευγνωμονούν. Είπε δε στους Ρωμαίους πρέσβεις ότι για τους Μακεδόνες δεν έσβησε ο ήλιος.
Έτσι Θεσσαλοί και Αθαμάνες έγιναν όργανα στην πραγμάτωση των βαθύτερων και μελλοντικών σκοπών της κραταιάς Ρώμης. Με την πίεση των Ρωμαίων ο Φίλιππος υποχρεώθηκε να ελευθερώσει μερικές πόλεις της Θεσσαλίας και της Αθαμανίας κράτησε όμως τη Μαγνησία, την Δολοπία και τη Φθιώτιδα.
Το 146 π.Χ. οι Ρωμαίοι με τις πειθαρχημένες λεγεώνες τους καταλαμβάνoυν όλη την Ελλάδα. Οι Ρωμαίοι θαύμαζαν τον πολιτισμό των Ελλήνων, αλλά όταν μπλέχτηκαν στις διαμάχες των ελληνικών πόλεων, τότε διαπίστωσαν ότι ήταν μια εύκολη λεία με τις διχόνοιες και τις αντιζηλίες που βασάνιζαν όλο τον ελληνισμό της εποχής εκείνης. Έτσι σύντομα τους υπέταξαν και επέβαλαν ρωμαϊκές φρουρές στις μεγάλες πόλεις και στα περάσματα. Μαζί με την σκλαβιά όλων των Ελλήνων χάνονται ιστορικά και όλες οι πόλεις της Ελλάδας και μαζί τους Θεσσαλοί, Δόλοπες και Αθαμάνες. Αδιαφόρησαν φαίνεται οι Ρωμαίοι για τον ορεινό όγκο της Πίνδου. Εξασφάλισαν μόνο τα περάσματα.
Με τον ερχομό του Απόστολου Παύλου στην Ελλάδα αρχίζει ο εκχριστιανισμός των Ελλήνων. Με αργούς ρυθμούς εκχριστιανίζονται οι τραχείς Αθαμάνες και Δόλοπες, δέχονται ένα χριστιανισμό με πολλά στοιχεία ειδωλολατρίας. Αργότερα μετά τον 6ο αιώνα μ.Χ., όταν σλαβικά φύλα άρχισαν να κατακλύζουν την Πίνδο οι πρόγονοί μας όσους εγκαταστάθηκαν στα χωριά μας τους εξελληνίζουν, τους εκχριστιανίζουν και τους αφομοιώνουν με τους εγχώριους πληθυσμούς.
