Γράφει
Η Βασιλική Μπενέκη
Κοινωνική Λειτουργός
Του Κέντρου Κοινότητας Βραγκιανών
Του Δήμου Αργιθέας
Βασικά είδη άγχους είναι το φυσιολογικό και το παθολογικό. Όμως, το επαγγελματικό άγχος είναι ιδιαίτερη παθολογική μορφή . Κατηγορίες επαγγελμάτων που πυροδοτούν έντονο άγχος είναι εκείνες των ιατρών, των νοσηλευτών αλλά και των διαφόρων επαγγελματιών που εργάζονται στο χώρο της ψυχικής υγείας.
Σε ό,τι αφορά το εργασιακό άγχος είναι συνυφασμένο με το χώρο εργασίας όπου τα άτομα πλοηγούνται μέσα από μια μυριάδα απαιτήσεων και προκλήσεων. Σε μια ευρέως μεταβαλλόμενη παγκόσμια οικονομία που χαρακτηρίζεται από τεχνολογικές εξελίξεις και μεταβαλλόμενες δομές εργασίας , η ανάγκη κατανόησης και αντιμετώπισης του επαγγελματικού άγχους κρίνεται επιτακτική. Ιδιαίτερα στο δημόσιο τομέα η ψηφιοποίηση της εργασίας, η έλλειψη ελεύθερου χρόνου και η διεκπεραίωση των υποθέσεων μέσα σε συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα επιτείνουν το άγχος. Επιπλέον, οι εργασιακές ομάδες , η αντίφαση προσδοκιών, η ελλιπής ανατροφοδότηση από τους προϊσταμένους, η πανδημία, ο πληθωρισμός και η η μη εφαρμογή μέτρων πρόληψης και διαχείρισης του φαινομένου οξύνουν το πρόβλημα. Άλλοι παράγοντες εργασιακού άγχους είναι η έλλειψη ελέγχου και επιρροής στην εργασία και το εργασιακό κλίμα, οι ασαφείς ρόλοι και οι προσδοκίες στην εργασία και η εργασιακή ανασφάλεια γενικότερα. Επιπλέον, το έλλειμα που προκαλείται στις απαιτήσεις από το περιβάλλον πάνω στο άτομο και το πόσο ικανό είναι το τελευταίο να ανταποκριθεί σε αυτές, αποτελεί μια κατάσταση που τις
περισσότερες φορές θεωρείται πιεστική και αφόρητη. Υπάρχει, επομένως μια ανισορροπία μεταξύ των απαιτήσεων του εργασιακού περιβάλλοντος και των δυνατοτήτων του ατόμου. Το εργασιακό άγχος συνίσταται στην αλληλεπίδραση των ανθρώπων και της εργασίας τους και χαρακτηρίζεται από αλλαγές στα άτομα που τα αναγκάζουν να αποκλίνουν από την κανονική τους λειτουργία. Επίσης, η έλλειψη εξειδίκευσης, αυτοπεποίθησης επαγγελματικής εμπειρίας και έρευνας διευρύνουν το πρόβλημα. Αλλά και το ίδιο το εργασιακό κλίμα, ο άνισος καταμερισμός στην εργασία, η έλλειψη συγκέντρωσης και η ανισορροπία μεταξύ της οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής οξύνουν το πρόβλημα.
Επομένως, το επαγγελματικό άγχος αναφέρεται στις ψυχολογικές και τις φυσιολογικές αντιδράσεις που παρουσιάζονται, όταν οι απαιτήσεις εργασίας δεν ταιριάζουν με τις ικανότητες, τους πόρους ή τις ανάγκες του εργαζομένου. Η πλειοψηφία των ορισμών στην διεθνή βιβλιογραφία αναγνωρίζουν τον ψυχολογικό αντίκτυπο του εργασιακού άγχους δίνοντας έμφαση στην συναισθηματική και ψυχική πίεση που βιώνουν τα άτομα που οδηγεί στην επαγγελματική εξουθένωση – burn out.
Σε ό,τι αφορά σ τις επιπτώσεις του επαγγελματικού άγχους, αυτές μπορεί να είναι δυσμενείς τόσο για την σωματική όσο και για την ψυχική υγεία του ατόμου. Πιο συγκεκριμένα, αναγνωρίζεται η σχέση μεταξύ εργασιακού άγχους και διαφόρων οργανικών προβλημάτων υγείας, όπως οι καρδιαγγειακές παθήσεις, η κατάθλιψη και άλλες διαταραχές που σχετίζονται με το άγχος. Αλλά και η ανεργία και η εργασιακή ανασφάλεια διευρύνουν περαιτέρω το άγχος του ατόμου. Οι ορισμοί διαφέρουν ως προς την κύρια εστίασή τους. Οι ψυχολογικές προοπτικές δίνουν έμφαση στις συναισθηματικές και ψυχικές εμπειρίες των ατόμων ενώ οι προοπτικές της επαγγελματικής υγείας επικεντρώνονται στις σωματικές και συναισθηματικές αντιδράσεις στο πλαίσιο των εργασιακών απαιτήσεων.
Αναφορικά με τους τρόπους διαχείρισης του άγχους, η οικογένεια οφείλει να διαδραματίζει ουσιαστικό ρόλο. Ειδικότερα, πρέπει να καλλιεργεί ένα πνεύμα κατανόησης, ζεστασιάς και συζήτησης για τα εργαζόμενα μέλη. Χρειάζεται να τα ακούει προσεκτικά , να τα συναισθάνεται και να τα στηρίζει. Επίσης, να μοιράζεται γόνιμο και εποικοδομητικό χρόνο μαζί τους. Με αυτό τον τρόπο, δείχνοντας την απαραίτητη ενσυναίσθηση στα εργασιακά προβλήματα των ατόμων, αυτά διαθέτουν πολύ μικρότερες πιθανότητες να οδηγηθούν σε επαγγελματική εξουθένωση – burn out.
Πέρα από το οικογενειακό περιβάλλον, ο χώρος του ειδικού επιστημονικού προσωπικού δύναται να συνδράμει στην εκτόνωση του άγχους. Εξάλλου, η γνωσιακή θεραπεία ή συμβουλευτική και η ψυχοδυναμική συμβάλλουν στην περαιτέρω άμβλυνση του άγχους. Ειδικότερα, εκτός από την φαρμακευτική ψυχοθεραπεία ή αγωγή υπάρχουν και ορισμένες τεχνικές όπως είναι για παράδειγμα η πελατοκεντρική θεραπεία ή συμβουλευτική( Rogers), η σταδιακή απευαισθητοποίηση από τον πόνο ή το άγχος , η ηθική ή η υλική ενίσχυση ή ανταμοιβή και η μίμηση προτύπων (Bandura).Επίσης, υπάρχουν και διάφορες τεχνικές χαλάρωσης και αυτοσυγκέντρωσης που μπορούν να εφαρμοστούν ακόμα και στον εργασιακό χώρο, κατά τα διαλείμματα, με την συνδρομή ειδικού ψυχολόγου. Επίσης, ρόλο σημαντικό παίζουν οι ημερίδες ενημέρωσης ευαισθητοποίησης που διοργανώνονται από ειδικούς κοινωνικούς λειτουργούς.
Προπάντων όμως, οι επαγγελματικές και κοινωνιολογικές προσεγγίσεις εστιάζουν σε κοινωνικές μεταβλητές , στη δυναμική και απόδοση του εργασιακού χώρου και στην αλληλεπίδραση ατομικών, οργανωτικών και κοινωνικών παραγόντων που αμβλύνουν το επαγγελματικό άγχος. Ειδικότερα, η θεωρία περί ελέγχου control theory, συνίσταται στο να ελέγχει κατά την διάρκεια των διαφόρων καταστάσεων στην εργασία μεταβλητές όπως τον τρόπο και τον χρόνο εκτέλεσής μιας εργασίας, το ωράριο, την οργάνωση των διαδικασιών για το πέρας των καθηκόντων του εργαζομένου και τα διαλείμματα. Ιδιαίτερα, η θεωρία της κοινωνικής υποστήριξης τονίζει την σημασία των κοινωνικών σχέσεων και δικτύων υποστήριξης για την πρόληψη και αντιμετώπιση του άγχους και για την προώθηση της συνολικής ευημερίας.
Εξάλλου, <<Αν σε μια κοινωνία μεμονωμένα άτομα ευτυχούν τότε και το υπόλοιπο κοινωνικό σύνολο θα ακολουθήσει την γενικότερη δυστυχία>> και << Αν σε μια κοινωνία μεμονωμένα άτομα δυστυχούν τότε και το υπόλοιπο κοινωνικό σύνολο θα ακολουθήσει την γενικότερη ευτυχία.>>Για να επέλθει όμως η ευτυχία αυτή, η αλλαγή στάσης ζωής και επαναπροσδιορισμού στόχων κρίνεται αναγκαία όπως υποστηρίζουν και οι κοινωνικοί λειτουργοί που πιστεύουν στην αλλαγή.
